Chronische stress (en je plaats op de maatschappelijke ladder)

Stress is enorm schadelijk voor de gezondheid en tast zelfs het denkvermogen in grote mate aan.  Dit heeft als gevolgen dat mensen met chronische stress meer moeite hebben om hun leven op orde te krijgen, goed voor zichzelf te zorgen (en dit op verschillende vlakken) en verstandige lange termijn-beslissingen te nemen.  Mensen met een complexe sociale en financiële problematiek zitten vaak gevangen in een moeilijk te doorbreken vicieuze cirkel.

Hoe kunnen gezondheidswerkers een deel van de last wegnemen?  Door de dienstverlening toegankelijker te maken (wie maakte al niet mee dat ze er niet in slaagden een afspraak bij de bank te maken), de procedures van verschillende overheden toegankelijker te maken, én helderheid te brengen in beleid gericht op de leefomgeving.

Bij deze wordt meteen de link gelegd met mensen in zorgelijke situaties, maar men kan evengoed chronische stress ervaren op het werk.  Langdurig en op dagelijkse basis onder (grote) druk staan, heeft diverse fysieke - en daardoor ook psychische - gevolgen.  Deze gevolgen worden door uitgebreid onderzoek steeds duidelijker en bekend.

Welke zijn zoal deze fysieke en mentale gevolgen?  We overlopen ze even:

• REPTIELENBREIN*: aanmaak van adrenaline
• ZOOGDIERENBREIN**: aanmaak van cortisol (het gehalte is dan blijvend hoog)
• MENSENBREIN: invloed op de cellen van het lichaam door langdurige stijging van het mPFC-cortisol (mPFC = mediale prefrontale cortex, die instaat voor de regulering van de uitvoerende vaardigheden o.a. planning, impulscontrole, werkgeheugen en doelgericht handelen).
• EMOTIE- EN BELONINGSNETWERK: effect op de vrijgave van dopamine en serotonine. Deze staan chronologisch gezien in voor gedragsbeloning en de slaapregeling.
• COMPASSIENETWERK: zonder een tegenwicht van oxytocine ('het knuffelhormoon') is er niet genoeg herstel van het lichaam op de stress.  Lichamelijke reacties treden dan op zoals versnelde hartslag, duizeligheid, ademtekort, zweten, misselijkheid, braken, ontregelde darmflora, maagpijn,...

*primitieve netwerk dat ook bij reptielen voorkomt, en daarom zo heet = 'vlucht/vechtreactie
** netwerk voorkomend bij alle zoogdieren, dat het lymbische systeem in je hersenen betrekt

Langdurig onder stress staan zorgt dus voor een overbelasting van het stresssysteem, bestaande uit de voorgaande netwerken in het lichaam.  Wanneer alle processen in je lichaam in evenwicht zijn, dan spreken we van een 'homeostase'.  Denk daarbij aan het zuurstofgehalte in je bloed, de lichaamstemperatuur, etc.  Bij iedere stressreactie is dit evenwicht uit balans, en is er dus (even) van homeostase geen sprake meer.  Het lichaam zal hard werk leveren om een verstoorde homeostase te herstellen.  Dit proces is wat we de 'allostase' noemen: herstel naar het voorgaande evenwicht óf naar een nieuw evenwicht.
De allostatische lading is dan de energie/moeite die het lichaam moet doen om in een oud of nieuw evenwicht te komen.  Bij een kortdurende stressreactie is deze lading laag (= weinig moeite), en bij langdurende stress is deze lading hoog (veel moeite).  Iedereen kan een hoge allostatische belasting enige tijd volhouden.  Maar wanneer zelfs het allostatische systeem op zich overbelast geraakt en het lichaam dus gedurende lange tijd in disbalans is, ontstaat er een blijvende ontregeling van hersenen en organen.  De gevolgen waren voor enig onderzoek niet gekend, maar deze blijken wel verregaand voor gezondheid en gedrag!

We gaan even verder in op de gevolgen van allostatische belasting op gezondheid en gedrag:

Allostatische overbelasting heeft directe impact op processen in het lichaam zoals:

• hart- en vaatstelsel
• vet- en suikerstofwisseling
• vruchtbaarheid
• immuunsysteem
• DNA
• hersenen

De psychische gevolgen zijn dat er een grotere kans is om depressie, angsten of burn-out te ontwikkelen. Gevolg daarvan kan zijn dat er een stijging - of ontstaan - is van drug- of alcoholgebruik en roken.

De gevolgen waarvan ik enorm onder de indruk was, is dat het immuunsysteem er effectief door verzwakt, en er zelfs wijzigingen gebeuren in je DNA!  De cellen verouderen immers vroegtijdig en functioneren dus niet meer naar behoren.  Bijkomend gevolg is dat de prefrontale cortex minder goed gaat functioneren.  Je ervaart hierdoor geheugenverlies, concentratieproblemen, moeite met planning en organisatie, een verminderd leervermogen, angst en onrust, ...

De impact op je dagelijkse leven kan dus groot zijn.  En ook de impact op de latere levensfase. Wij moeten ons met dit in gedachten dus niet de vraag stellen waar het hoge aantal burn-outs en depressies aan te wijten kan zijn.  Ook de omgeving en situatie die je had als kind, legt al een bodem voor hoe ontvankelijk je bent voor stressfactoren, en hoe je die opvangt en verwerkt.  Er bestaat dus een grote samenhang tussen alle grote en minder grote gebeurtenissen, en omstandigheden in onze levens.  Kinderen kunnen bij de start reeds een grotere kans ontwikkelen op ziekten later in hun leven.

Nu de (door)werking van stress is uiteengezet, zal ik in een volgend mijmerstukje verschillende, daarmee samenhangende facetten belichten.  Zo ook stress die het (overheids-/maatschappelijk) 'systeem' ons kan bezorgen.  Dit plaats ik dan meteen in correlatie met de digitale indigestie.

Bronnen:

Rapport 'Leven met ongezonde stress' door Pharos

UZA: 'Chronische stress is niet onschuldig'

CM: 'Chronische stress: wat doet het met je lichaam?'